1-ANAYURT OTELİ

Yusuf Atılgan'ın 1973 yılında yazdığı aynı adlı romanından uyarlanan Anayurt Oteli filminin senarist ve yönetmeni Ömer Kavur'dur. 1986 yılında çekilen filmin başrolünde Macit Koper oynamıştır. Yapım, 2015 yılında Sinema Yazarları Derneği tarafından açıklanan listede Türk sinemasının en iyi dördüncü filmi olarak yer almıştır. Film 2017 yılında restore edilerek yeniden gösterime girdi. Bir otelin mekân olarak kullanıldığı Anayurt Oteli bireysel bir içeriğe sahiptir. Romanın içerdiği yalnızlık ve yabancılaşma filimde de seyirciye aktarılmıştır.    

2-UÇURTMAYI VURMASINLAR

Feride Çiçekoğlu'nun aynı adlı romanından sinemaya uyarlanan 1989 yapımı Uçurtmayı Vurmasınlar filminin yönetmenliğini Tunç Başaran, senaristliğini Feride Çiçekoğlu yaptı. Filmin başrollerini Ozan Bilen ve Nur Sürer paylaştı. Uçurtmayı Vurmasınlar, 1980 askeri darbesinde tutuklanan ve 4 yıl hapis yatan Feride Çiçekoğlu'nun otobiyografik romanıdır. Filim çok sayıda ödül almıştır.

3-YILANLARIN ÖCÜ

Fakir Baykurt'un aynı adlı romanından sinemaya uyarlanan 1962 yapımı Yılanların Öcü filminin yönetmeni ve senaristi Metin Erksan'dır. Filmin Fikret Hakan, Nurhan Nur, Aliye Rona, Kadir Savun ve Erol Taş'tan oluşan oyuncu kadrosu çok güçlüdür. Ne yazık ki mülkiyet konusunu işleyen filim sansürden çok çekti. Uzun süre Türkiye dışında gösterimi yasaklandı. Yılanların Öcü 1966 yılında Kartaca Film Şenliğinde en iyi film seçildi.

4-SELVİ BOYLUM AL YAZMALIM

Kırgız yazar Cengiz Aytmatov'un Kızıl Jooluk adlı romanından sinemaya uyarlanan 1977 yapımı Selvi Boylum Al Yazmalım adlı filmin yönetmeni Atıf Yılmaz'dır. Filmin senaristliğini Ali Özgentürk yapmıştır. Kadir İnanır ve Türkan Şoray'ın başrollerini oynadığı filmin oyuncu kadrosu çok zengindir. Cahit Berkay'ın filim için bestelediği özgün müzik de çok sevilmiştir. Selvi Boylum Al Yazmalım Türkiye'de ve yurtdışında çok sayıda ödül almıştır.

EN KÖTÜLER

1-CİNGÖZ RECAİ

Peyami Safa Türk edebiyatının en güçlü birkaç yazarından biridir ama romanlarının sinemaya uyarlanması konusunda ne yazık ki çok talihsizdir. Peyami Safa'nın unutulmaz roman kahramanı Cingöz Recai, 2017 yılında Onur Ünlü'nün yönetmenliğini yaptığı Cingöz Recai adlı filimle sinemaya uyarlandı. Filmin senaristleri Pınar Bulut ve Kerem Delen. Başrollerde Kenan İmirzalioğlu, Haluk Bilginer ve Meryem Uzerli var. Peyami Safa'nın yarattığı Cingöz Recai, Türklere özgü benzersiz bir roman kahramanı oysa söz konusu filim özgünlükten uzak ve türün yabancı örneklerinden yapılan alıntılardan oluşuyor. Örneğin Haluk Bilginer'in canlandırdığı Baş Komiser Mehmet Rıza, filim boyunca Pembe Panter filminden alınmış replikleri tekrarlıyor. Onur Ünlü filmin gösterime girmesinin ardından roman karakterini ve Türk sinemasının usta oyuncularını harcamakla suçlandı. Onur Ünlü İtirazım Var filminin imam karakteri için uzun yıllardır üzerinde düşündüğünü söylüyor. Oysa bu karakter Ahmet Timur Han'ın Camide Cinayet adlı romanının detektiflik yapan imamıyla tesadüf olması mümkün olmayan benzerlikler taşıyor.

2-AĞIR ROMAN

Metin Kaçan'ın ses getiren ve sıra dışı aynı adlı romanından uyarlanan 1996 yılı yapımı Ağır Roman filminin yönetmeni Mustafa Altıoklar. Filmin senaryosunu Metin Kaçan ve Mustafa Altıoklar yazmıştır. Başrollerde Müjde Ar, Okan Bayülgen, Mustafa Uğurlu, Burak Sergen, Savaş Dinçel ve Küçük İskender oynamıştır. Ağır Roman ana karakterlerinden biri dilin kendisi olan bir romanı uyarlamanın ne kadar zor olduğunu gösteren bir örnek. Buna bir de karakterlerin abartılı oyunculuğunu ve yönetmenlik hatalarını, filmin dönemden esinlenen müzik klibine benzer havasını da ekleyince Ağır Roman filmi, Kaçan'ın eserinin bir parodisi olmaktan öteye geçmiyor. Filmin olumlu tarafı ise Cem Karaca'nın yeniden düzenlediği Resimdeki Gözyaşları şarkısını yeniden gündeme getirmiş olması.

3-72. KOĞUŞ

Orhan Kemal'in 72. Koğuş isimli küçük romanı İkinci Dünya Savaşı'nda bir hapishanenin en yoksul mahkumlarının hikayesini anlatır. Adem baba diye anılan bu mahkumlar açlık ve yoksulluktan neredeyse hayvan haline gelmiştir. Romanın kahramanı Ahmet Kaptan'ın annesinden para gelmesiyle mahkumlar yemeğe kavuşunca insanlıklarını da geri kazanırlar, toklukla birlikte koğuşa "ar, haya, namus da" gelir. Ancak kumar oynayan mahkumların Ahmet Kaptan'ı kandırmasıyla bu insanlık düzeni yine altüst olur. Filmin iki uyarlaması vardır. 2011 tarihli Murat Saraçoğlu imzalı uyarlama Yavuz Bingöl, Songül Öden, Civan Canova ve Hülya Avşar gibi oyuncularıyla dikkat çeker. Ancak film romanın siyasi göndermelerini ve arka planını es geçip herhalde Hülya Avşar var diye romanın son kısmındaki aşk hikayesini bütün filme yayar. Dahası, romanda olmayan tecavüz sahneleriyle de siyasi bir film olmaktan ziyade sansasyonel bir film olmayı hedefler. Diğer yandan oyuncuların abartılı, karikatürize oyunculukları da romanın gerçekçi dokusunu zedeler. 1987 tarihli, Kadir İnanır'ın başrolünü oynadığı uyarlama ikincisinden çok daha iyidir.    

4-GÖLGESİZLER

Edebiyat uyarlamaları edebiyatsever seyirciler tarafından genelde "Romanı gibi değildi" diye eleştirilir. Oysa Hasan Ali Toptaş'ın Gölgesizler isimli romanının uyarlaması bunun tam tersi bir nitelik taşıyor. Üstkurmaca bir anlatı olan Gölgesizler roman, karakter, kurmaca, metin gibi meseleleri tartışırken film bu kavramları sinemasal bir dile aktarıp yorumlamak yerine romanı olduğu gibi beyazperdeye taşıyor. Bu da filmdeki metaforik anlatımı birebir yansıtarak romanın meselelerini düz ve yavan bir anlatıya dönüştürüyor. Edebiyatsever seyirciyi de Ümit Ünal gibi başarılı film ve senaryolara imza atmış bir ismin romanın değindiği meselelere nasıl bir yönetmenlik dokunuşu getireceğine dair meraktan mahrum bırakıyor. Toptaş'ın romanının Juan Rulfo'nun Pedro Paramo romanından epeyce izler taşıdığını da son bir nokta olarak değinelim.